आषाढ शुद्ध पौर्णिमेला गुरुपौर्णिमा किंवा व्यासपौर्णिमा असेही म्हटले जाते. ज्यांनी महाभारत पुराणे लिहिली त्या व्यासमुनींना वंदन करण्याचा आणि त्यांची पूजा करण्याचा हा मंगलदिन म्हणजेच गुरु पोर्णिमा.गुरुपौर्णिमेच्या शुभ मुहूर्तावर जगातील सर्व शिक्षकांना नमन. गुरुचे महत्त्व याला सर्व ऋषीमुनींनी आणि महान व्यक्तींनी उच्च स्थान दिले आहे. संस्कृतमध्ये ‘गु’ म्हणजे अंधार (अज्ञान) आणि ‘रु’ म्हणजे प्रकाश (ज्ञान). गुरू आपल्याला अज्ञानाच्या अंधारातून ज्ञानाच्या प्रकाशाकडे घेऊन जातात.
गुरुब्रह्मा गुरुविर्ष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः ।
गुरुः साक्षात् परब्रह्म तस्मै श्री गुरवे नमः।
गुरूचे स्थान भगवंतापेक्षा श्रेष्ठ आहे. गुरू आपल्या सुसंस्कृत समाजजीवनाचा आधारस्तंभ आहे. असे अनेक गुरू होऊन गेले, ज्यांनी आपल्या शिष्यांना अशा प्रकारे शिक्षण दिले की त्यांच्या शिष्यांनी राष्ट्राची दिशाच बदलून टाकली.
आपल्या भारतीय संस्कृतीत, गुरूला एक आदरणीय स्थान आहे. शिष्यांना अज्ञानातून ज्ञानाकडे नेणारा मार्गदर्शक म्हणून गुरूकडे पाहिले जाते. प्राचीन ग्रंथ, गुरु गीता, गुरूचे वर्णन अंधार दूर करणारा आणि दैवी ज्ञान देणारा असे करतो. गुरूंबद्दलचा हा नितांत आदर वैयक्तिक आणि आध्यात्मिक विकासात शिक्षक आणि मार्गदर्शकांचे महत्त्व अधोरेखित करतो.गुरुपौर्णिमा भारतभर विविध विधी आणि परंपरांनी साजरी केली जाते. विद्यार्थी लवकर उठतात, पवित्र स्नान करतात आणि त्यांच्या गुरूंची पूजा करतात. ते कृतज्ञतेचे प्रतीक म्हणून फुले, फळे आणि मिठाई देतात. पुष्कळ लोक उपवास करतात आणि त्यांच्या शिक्षकांचा सन्मान करण्यासाठी प्रार्थना आणि ध्यानात गुंततात. विद्यार्थ्यांनी त्यांच्या शिक्षकांना भेट देणे, भेटवस्तू देणे आणि त्यांचे आशीर्वाद घेणे यांद्वारे भारतात गुरुपोर्णिमा साजरी केली जाते.शाळा आणि महाविद्यालयांमध्ये गुरुपौर्णिमा मोठ्या उत्साहात साजरी केली जाते. विशेष संमेलने आणि कार्यक्रम आयोजित केले जातात जेथे विद्यार्थी त्यांच्या शिक्षकांबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी स्किट्स, नृत्य आणि गाणी सादर करतात. शिक्षकांवर भाषण देऊन त्यांचा सन्मानित केला जातो आणि त्यांच्या योगदानाची कबुली देण्यासाठी पुरस्कार दिले जातात. हे उत्सव विद्यार्थ्यांमध्ये शिक्षकांबद्दल आदर आणि कौतुकाची भावना वाढवतात.आश्रम आणि अध्यात्मिक केंद्रांमध्ये, गुरु पौर्णिमा हा एक महत्त्वाचा कार्यक्रम मानला जातो, अध्यात्मिक प्रवचने ऐकण्यासाठी, मंत्रोच्चार करण्यासाठी आणि सत्संगांमध्ये (आध्यात्मिक संमेलने) भाग घेण्यासाठी भक्त जमतात. गुरू शिष्यांना शिकवणी आणि आशीर्वाद देतात, त्यांच्यातील आध्यात्मिक बंध अधिक मजबूत करतात. हे मेळावे अनेकदा रात्रभर सुरू राहतात, जे गुरूंबद्दलचा आदर दर्शवतात.
गुरूचे स्थान भगवंतापेक्षा श्रेष्ठ आहे. गुरू हा आपल्या सुसंस्कृत समाजजीवनाचा आधारस्तंभ आहे. असे अनेक गुरू होऊन गेले, ज्यांनी आपल्या शिष्यांना अशा प्रकारे शिक्षण दिले की त्यांच्या शिष्यांनी राष्ट्राची दिशाच बदलून टाकली.
आचार्य चाणक्य हे एक महान व्यक्तिमत्व होते, ज्यांनी आपल्या विद्वत्ता आणि कर्तृत्वाच्या जोरावर भारतीय इतिहासाची दिशा बदलून टाकली. गुरु चाणक्य हे कुशल राजकारणी आणि उत्तम अर्थतज्ज्ञ म्हणून जगप्रसिद्ध आहेत. आपला वीर शिष्य चंद्रगुप्त मौर्य याला राज्याचे गादीवर बसवून त्याने दाखवलेल्या विलक्षण प्रतिभेची संपूर्ण जगाला ओळख आहे.
गुरू आपल्याला आपले मन दुखावल्याशिवाय सभ्य जीवन जगण्यास सक्षम करतात. जगाकडे पाहण्याचा दृष्टीकोन गुरूंच्या कृपेने प्राप्त होतो. प्राचीन काळापासून चालत आलेली गुरु महिमा शब्दात लिहिता येणार नाही. संत कबीर असेही म्हणतात की –
सब धरती कागज करू, लेखनी सब वनराज।
सात समुंद्र की मसि करु, गुरु गुंण लिखा न जाए।।
गुरुपौर्णिमा सण आपल्याला गुरूंच्या महत्त्वाची आठवण करून देतो. शिष्य-गुरू संबंध हा भारतीय संस्कृतीतील अत्यंत पवित्र आणि आदरणीय नातेसंबंध आहे. गुरूंच्या शिकवणीमुळे शिष्याला जीवनातील योग्य दिशा मिळते. गुरुपौर्णिमा हा दिवस शिष्याला गुरूंप्रती आपले आदर आणि निष्ठा व्यक्त करण्याची संधी देतो.
आजच्या आधुनिक युगातही गुरूंची भूमिका तितकीच महत्त्वाची आहे. ज्ञान, कौशल्य, आणि योग्य मूल्ये यांचा वारसा गुरू आपल्या शिष्याला देतात. शिक्षणाचा खरा अर्थ जीवनाचे ध्येय समजावून घेणे आहे, आणि हे फक्त गुरूंच्या मार्गदर्शनाने शक्य होते.
